شهرستان ادب : اردوی سوم آقایان دوره ی پنجم آفتابگردان ها در شهر شیراز و در اردوگاه شهید آیت الله ربانی، روز پنجشنبه 24 فروردین، سومین روز خود را سپری کرد. از جمله کلاس های آموزشی این اردو ها که با حضور اساتید، شاعران و منتقدان مطرح کشور برگزار میشود، کلاسی با موضوع "گفتگو پیرامون شعر" با تدریس استاد محمد کاظم کاظمی بود. این کلاس که به شیوه ی پرسش و پاسخ برگزار شد، با حضور شاعران جوان و اجرای میلاد عرفانپور همراه بود.
اولین سوال مطرح شده در این کلاس این بود که چرا تعداد کمی از شاعران در حوزه ی نثر فعال هستند؟
محمد کاظم کاظمی در پاسخ این سوال گفت: از نظر تعداد، کم هستند شاعرانی به سراغ نثر رفته اند. به عقیده ی این شاعر، نثر می تواند در دو حوزه مورد بررسی قرار بگیرد، نثر به منظور اثری ادبی یا نثر با هدف پژوهش. اگر حتا هر دوی این منظور ها مد نظر باشد، حقیقت این است که حتی در گذشته هم شاعران بسیار کمی هم در حوزه شعر و هم در حوزه ی نثر فعال و موفق بوده اند. این شاعر معاصر اضافه کرد: در مورد اینکه چرا در عصر حاضر، تعدا شاعرانی که در دو حوزه نثر و شعر فعال اند، کم هستند، نباید خیلی نگران یا ناراحت شد ولی قم زنی در حوزه ی نقد، نظر و پژوهش، از مسائلی ست که بسیار ضروری و مهم است. کاظمی در اینجا از شاعرانی که در حوزه ی نقد هم قلم زنی کرده و موفق هم بوده اند، سخن به میان آورد و شاعرانی چون ملک الشعرای بهار، دکتر شفیعی کدکنی، یوسفعلی میرشکاک و مرحوم قیصر امین پور را شاهد مثال آوردند.
سوال دیگری که از این شاعر هم نفس روزگار ما شد، این بود که به نظر ایشان، چه قدم های ابتدائی برای نوشتن باید برداشته شود؟ در پاسخ به سوال این شاعر معاصر به دامنه ی مطالعاتی خود اشاره کرد و گفت: دامنه ی مطالعاتی من در چند حوزه خلاصه می شد، اوایل بیشتر رمان می خواندم، بعدها بیشتر کتاب شعر می خواندم و بعدها، مطالعه ی کتابهایی در باره ی شعر که فکر میکنم مطالعه ی این شعرها بسیار ضروری ست. محمد کاظم کاظمی چند کتاب هم در این باره معرفی کرد، کتابهائی مانند صورخیال و موسیقی شعر از دکتر شفیعی کدکنی، شعر و شاعران از محمد حقوقی، طلا در مس براهنی، نقدهای مرحوم قیصر امین پور بر آثار نصرالله مردانی. این منتقد در ادامه اضافه کرد، آگاهائی هایی که بر اساس کتابهای نقد و نظریه های ادبی به دست می آیند، در قلم به دست شدن ما بسیار موثر است و مطالعات ما در حوزه شعر باید معطوف باشد به خواندنِ خودِ شعر، خصوصا شعر هم نسلان خود.
با توجه اینکه خواندن اشعار شاعران گذشته برای شاعران جوان ضروری ست ولی حجم آنها زیاد است، از استاد کاظمی سوال شد که چه پیشنهادی برای مطالعه ی این آثار دارند؟ این شاعر در جواب گفت: خواندن شعر کهن برای ما بسیار ضروری ست و ما می توانیم عناصر شعری خود مانند اندیشه و ساختار را با خواندن این آثار تقویت کنیم. به عقیده ی کاظمی، همه ی متون را نمی شود یکجا خواند و دو راهکار به نظر می رسد که کارگشا باشد، اول اینکه شاعران کلیدی شعر کهن را تشخیص بدهیم و بعد آثار این شاعران – حتی گزیده – را بخوانیم. این شاعر معاصر در ادامه مثال هائی ارائه داد: سنائی در برخی حوزه های اجتماعی، انتقادی و معرفتی شاعری کلیدی ست. نظامی در داستان سرایی و توصیف، منوچهری در خیال و تصویر گرائی، مولوی در تغزل، انوری و سعدی در حوزه ی مهارت های بیانی و زبان، و خاقانی در قصیده در استفاده از منابع فکری شاعری کلیدی ست. کاظمی در ادامه به معرفی چند کتاب پرداخت و گفت: گزیده هائی از شاعران کلیدی را می توان مطالعه کرد و از جمله ی این کتابها می شود به مفلس کیمیا فروش و تازیانه های سلوک از دکتر شفیعی کدکنی، گزیده اشعار خاقانی از دکتر ضیاالدین سجادی، پیش آهنگان شعر فارسی از دکتر محمد دبیری سیاقی، گزیده ی سبک هندی از استاد مرحوم محمد قهرمان، می توان اشاره کرد.
سوای دیگری که در کلاس "پیرامون شعر" مطرح شد، بدین ترتیب بود که شاعر باید به خوراک ادبی خودش توجه داشته باشد و اشعار خوب را بخواند، معیار انتخاب درست چیست؟ آیا سلیقه ی مخاطب در این انتخاب اثرگذار است؟
کاظمی در جواب این سوال گفت: در انتخاب شعر خوب، برای خواندن یا باید به معیارها توجه کرد یا به افراد متخصص و مطلع تر از خودمان مراجعه کنیم.
یکی از شاعران حاضر در کلاس پرسید: گاهی اشکالات و غلط نویسی هائی در شعر شاعران دیده می شوند، پیشنهاد شما برای رفع این اشکالات و درست نوشتن چیست؟
محمد کاظم کاظمی، درجواب این سوال گفت: یکی از مهم ترین عواملی که به درست نویسی بسیار کمک میکند، خواندن آثار کهن فارسی و متون سالم ادبی ست. از این نوع متن ها، می توان مهرات های زبانی و فصاحت زبانی یاد گرفت. علاوه بر اینها برخی کتابهای آئین نگارش مانند "غلط ننویسیم" مرحوم ابولحسن نجفی میتوانند کارگر باشند.
کاظمی در جواب به سوال " مهم ترین مشکل در شعر جوان امروز" گفت: رشد تکنیکی در شعر یکی از نقاط قوت شعر جوان است و نشانگر این است که شاعران مسلط به ابزارهای بیان هستند. به نظر این شاعر و منتقد معاصر، ضعف در "چه گفتن" هاست. از دیگر مشکلات شعر جوان، میتوان به کمبود مطالعات غیر شعری در حوزه های تاریخ فلسفه کلام، مسائل فکری و اعتقادی نیز اشاره کرد.
کاظمی در جواب اینکه علت کم کاری ادبی چیست، گفت: یکی از عامل های این مسئله، روان نبود طبع خود شاعر می تواند باشد که این موضوع را می توان با بیشتر کردن ارتباط با شعر، تقویت کرد. عامل دیگر، نبود یا کمبود اتفاق هائیست که منجر به خلق و تولید شعر می شود.