قانونِ تجاوز | نگاهی به مجموعه‌داستان «تجاوز قانونی»، اثر «کوبو آبه»

شهرستان ادب: امروز، 22 ژانویه زادروز نویسندۀ مطرح ژاپنی، کوبو آبه، است. به این مناسبت یادداشتی می‌خوانیم از پرستو علی‌عسگرنجاد بر کتاب «تجاوز قانونی» که از آثار این نویسندۀ آسیایی معاصر است. 

«کوبو آبه»، نویسندۀ نامدار ژاپنی، یکی از شاخص‌ترین چهره‌های ادبیات اگزیستانسیال یا «انسان‌شناسانه و انسان‌مدارانه» است. این نویسندۀ زبردست که در ایران بیشتر با رمان شگفت‌انگیز خود، «زن در ریگ روان» شناخته شده است، همواره انسان را به‌عنوان نوع بشر به‌مثابۀ نقطۀ پرگار آثار خود در نظر می‌گیرد و با طراحی موقعیت‌های داستانی متفاوت حول این مرکز، داستانش را پیش می‌برد. هم از این روست که شخصیت‌پردازی در داستان‌های او به‌شدت حائز اهمیت است؛ چنان که در «تجاوز قانونی» نیز.

«تجاوز قانونی» با عنوان اصلی «Beyond the Curve»، مجموعه‌‌ای مشتمل بر شش داستان کوتاه از این نویسنده است که به همت انتشارات مروارید به فارسی ترجمه شده و به چاپ رسیده است. گرچه در وهلۀ اول و در اولین مواجهه با این مجموعه به زبان فارسی، اشکالات ویرایشی و غلط‌های نگارشی سخت توی چشم می‌زند و خواننده را می‌آزرد (چنان بی‌توجهی به استفاده از نیم‌فاصله و غلط‌های املایی هم‌چون «حدث» به جای «حدس»!)، اما نمی‌توان تنها به این سبب از خواندن این مجموعۀ جذاب چشم پوشید. اولین داستان این مجموعه که نام کتاب را بر پیشانی دارد، ماجرای خانواده‌ای پرجمعیت است که در نیمه‌شبی معمولی، به خانۀ راوی داستان وارد شده و آن‌جا را خانۀ خود قلمداد می‌کنند؛ تو گویی اصلاً صاحب‌خانه‌ای پیش از این در آن وجود نداشته است! حیرت راوی هم درست مثل خواننده است و لحظه‌به‌لحظه فزونی می‌یابد؛ اما صدای اعتراضات او به جایی نمی‌رسد و خانوادۀ متجاوز در نهایت آرامش، به‌صورتی کاملاً دموکراتیک، تصمیمات بعدی‌شان را با رأی اکثریت انتخاب می‌کنند. این رویکرد شبه‌دموکراتیک که از اصل و بنیان کنایی و متناقض‌نماست، به‌شکلی هنرمندانه، انتقاد نویسنده نسبت به روابط انسانی در عصر حاضر را به خواننده منتقل می‌کند. درحقیقت هنر آبه همین‌جاست که خود را نشان می‌دهد. موقعیت‌های داستانی او همه از قانونی یکسان تبعیت می‌کنند: اتفاقی به‌شدت غیرمعمولی، به‌شدت معمولی نشان داده می‌شود و درگیری شخصیت‌ها با این موقعیت، داستان را جلو می‌برد. درواقع تجاوزها به حریم اخلاق و انسانیت در آثار آبه از یک قانون پیروی می‌کنند، قانون داستان! از این منظر داستان‌های او یادآور آثار کافکا و به‌طورویژه «مسخ» هستند.

در پنج داستان دیگر نیز با موقعیت‌هایی مشابه روبه‌روییم. مثلاً در یکی دیگر از داستان‌ها با موجودی فضایی طرفیم که کاملاً شبیه به انسان‌هاست و هیچ گواهی بر اثبات هویت خود ندارد. این بحران هویت که بر تمام داستان‌ها سیطره انداخته، مسئلۀ اصلی کوبو آبه در تمامی آثار اوست. چنان که در «زن در ریگ روان» نیز مردی که بر اثر اتفاق در خانه‌ای روستایی و ساده در طوفان شن گرفتار آمده، در موقعیتی قرار گرفته که ساعت‌ها به هویت اصلی و خویشتن خویش خود از پس تمام اتفاقات تلخ و شیرین زندگی‌اش می‌نگرد. درحقیقت شاید بتوان گفت کوبو آبه با خلق چنین موقعیت‌های شبه‌فانتزی و به‌شدت داستان‌محورش، سعی در آن دارد تا تزلزل هویت انسان منزوی را در هزارۀ سوم به تصویر بکشد. او دست بر مفهوم «ازخودبیگانگی» می‌گذارد و بی‌آن‌که این مفهوم را لوث و نخ‌نما کند، از منظری تازه به آن می‌نگرد. هم از این روست که می‌توان او را نویسنده‌ای اخلاق‌گرا و دغدغه‌مند معرفی کرد. خاستگاه فرهنگی او نیز گرچه در آثارش، بالأخص در اثر پیش‌رو که خود به زبان انگلیسی نوشته شده، نمود چندانی ندارد؛ اما می‌تواند به‌عنوان پیشینه‌ای ناخودآگاه برای شکل‌گیری این دغدغه‌های انسانی قلمداد شود. درحقیقت آثار آبه بیش از آن‌که شرقی باشند، جهان‌شمول‌اند و شاید فروش خوب آثار او در کشورهای مختلف گواهی بر این مدعا باشد.

«تجاوز قانونی» که بی‌شک اولین داستان آن با اختلاف زیاد بهترین داستان این مجموعه است، برای خوانندگانی که به پیجیدگی‌های ذهن انسان و راوبط او با پیرامونش علاقه‌مندند، می‌تواند به‌شدت جذاب و به‌یادماندنی باشد.