«بی‌کتابی» در نهمین نشست «ترنم قلم» نقد و بررسی شد

شهرستان ادب: 

رمان «بی کتابی» نوشته محمدرضا شرفی خبوشان با حضور نویسنده، محمد حنیف و محمدرضا گودرزیدر پنجاه و نهمین نشست «ترنم قلم» در فرهنگسرای گلستان نقد شد.

این رمان که در ۲۶۰ صفحه و از سوی انتشارات شهرستان ادب منتشر شده، در گونه رمان های تاریخی می گنجد و ماجرای کتابداری به نام «لسان الدوله» را در زمان مظفرالدین شاه قاجار روایت می کند و به این نکته می پردازد که ایرانی ها در طول تاریخ به کتاب و نسخه های خطی اهمیت می داده اند.

در ابتدای این جلسه نقد و بررسی محمدرضا شرفی خبوشان، نویسنده رمان، صفحاتی از کتاب را خواند و گفت: این رمان مربوط به دوره مشروطه، به توپ بستن مجلس و حرکت مردم در دوره قاجار است. من برای نوشتن این کتاب، حتی به سراغ نسخه های خطی رفتم و منابع دیگر را دیدم.
نویسنده رمان «بی کتابی» همچنین گفت:شغل من، معلمی است و این معلم بودن به درد نوشتن می خورد. عشق اصلی من نوشتن است. من ادبیات خوانده ام و ادبیات هم درس می دهم و رشته من به کار نوشتن کمک می کند.

محمد حنیف، در بخش دیگری از نشست «ترنم قلم» در نقد رمان «بی کتابی» «گفت: من می خواهم هم به محتوای اثر و هم ساختار آن بپردازم و گفته هاذی خود را با چند پرسش آغاز می کنم: آیا «بی کتابی»، تاریخی است؟ آیا هدف از خلق آن مرور بخشی از تاریخ مشروطه و غارتگری فرهنگی در دوره قاجار است؟ آیا هدف نویسنده، مقابله با قطعی نگری در سیاست است؟ آیا خبوشان می خواسته جنگ آزادی و استبداد را به خواننده نشان دهد؟ آیا اثر، کنایه ای است به صاحبان قدرت و از گرفتار آمدن جامعه بی کتاب در دام ضحاکان می گوید؟ آیا نویسنده بر آن است تا اعتراض کتاب را به گوشض مخاطبان برساند که چرا محتوا را نادیده می گیرند؟
این منتقد ادبی در ادامه بیان کرد: نویسنده رمان «بی کتابی» در پی پاسخ دادن به همه این پرسش ها بوده اما توانسته یک داستان خواندنی و جذاب با نثری شیوا و دلنشین و متناسب با آن دوره تاریخی خلق کند.

حنیف، گفته های خود را با این پرسش ادامه داد که آیا این اثر را می توان یک کتاب تاریخی دانست و افزود: میرزا علی خان، کتابدار ولیعهد مظفرالدین میرزا بوده که همراه او به تهران می آید و با نشستن مظفرالدین شاه بر تخت سلطنت، میرزا علی خان هم رییس کتابخانه سلطنتی می شود. آن زمان بیش از ۱۵ هزار کتاب در کتابخانه وجود داشته که وقتی بعد ۱۱ سال، میرزا قلی خان ریاست را تخویل می ردهد فقط ۵ یا ۶ هزار جلد در کتابخانه باقی مانده بوده است.

این منتقد به بخش های دیگری از «بی کتابی» اشاره و بیان می کند:وقتی مظفرالدین شاه، بعد از فرمان مشروطه فوت می کند و محمد علی شاه و بعد احمدشاه قاجار بر سر کار می آیند، غارت میراث فرهنگی در مملکت بالا می گیرد. پس از مظفرالدین شاه، میرزا قلی خان یا همان لسان الدوله زندانی می شود و در دوره احمدشاه مورد بازجویی قرار می گیرد که چرا کتاب ها را برده و با آنها چه کرده است؟ همچنین در این رمان به شیخ احمد تربتی، به عنوان اولین کسی که به خاطر جرایم مطبوعاتی احضار و کشته می شود، اشاره شده است.

حنیف با اشاره به بازافرینی اسطوره ضحاک گفت: نویسنده در این رمان، اسطوره ضحالک را بازآفرینی کرده و به صورت نمادین در کنار یک واقعه تاریخی به آن پرداخته است. در کل از نگاه من، روند حرکت داستان خوب بوده و رمان، در مجموع کار خوب و درخوری است.
محمدرضا گودرزی هم در ادامه بیان کرد: مشخص است که نویسنده تحقیق کرده هم درباره مسایل تاریخی و هم موضوعات فنی. او حتی جزییات را هم مطرح کرده است. اما ۹ دهم کتاب، فلاش بک است و این، حرکت داستان را کند می کند اما این که زمان در رفت و برگشت است، ویژگی خوب و مثبت کتاب به شمار می آید.

به گفته این منتقد ادبی نقطه قوت کتاب، لحن درست آن است. همچنین توصیفات جالبی در کتاب آمده و ماجراها نشان دهنده، تسلط راوی بر تاریخ است. اما به نظر من این کتاب داستان است، نه رمان. همچنین نویسنده در این داستان گفته : ضحاک در درون هر انسانی هست و این نکته هم قابل تامل است.