زیستن میان تاریخ و ادبیات | کتاب‌شناسی «حمیدرضا شاه‌آبادی» به قلم حسین سامانی

شهرستان ادب: تاکنون در پرونده‌پرتره‌ی حمیدرضا شاه‌آبادی یادداشت‌هایی که به بررسی بعضی از آثار او پرداخته‌اند را منتشر کرده‌ایم. اکنون در این مطلب نگاهی کوتاه و کلی به همه‌ی آثاری که تاکنون از ایشان منتشر شده است می‌اندازیم. حسین سامانی در این کتابشناسی به هفت اثر داستانی شاه‌آبادی اشاره کرده است و بعضی پژوهش‌های تاریخی وی را نام برده است. شما را به خواندن این مطلب دعوت می‌کنیم:

شاه‌آبادی جایی میان تاریخ و ادبیات زندگی ‌می‌کند. آثار او نیز بازتاب زندگی اوست، با نگاهی ویژه به ادبیات کودک و نوجوان؛ کودکانی که تاریخ‌سازان آینده‌اند. در این مجال نگاهی به آثار داستانی او می‌اندازیم:

1ـ دایرۀ زنگی‌، کمان (1385):
اولین مجموعه‌داستان منتشرشدۀ شاه‌آبادی، شامل 7 داستان در فضای جنگ است. داستان‌هایی سرراست که رنگ‌وبوی خاطره دارند اما متفاوت از داستان‌های جنگی معمول، خواننده را به چالش می‌کشند. این مجموعه با «داستان صادق»، خبر از ظهور نویسنده‌ای قصه‌گو را می‌دهد که تلخی تاریخ را با مهارتش در نویسندگی می‌آمیزد.

2ـ دیلماج، ‌افق (1385):
اثری شناخته‌شده در میان خوانندگان ادبیات داستانی است و جایزۀ ادبیات «واو» و جایزۀ غنی‌پور را نیز در کارنامۀ خود دارد. رمانی تاریخی که با فاصله‌گذاری، مسخ شخصیت اصلی‌ا‌ش را از لابه‌لای روزنوشت‌ها و حوادث دوران قاجار و مشروطه روایت می‌کند. دیلماج با طرح ‌داستانی جذاب و تعلیقی که با نثر قجری و ماهرانۀ شاه‌آبادی در سراسر کتاب پخش‌ شده است، بستن کتاب را برای خواننده‌اش سخت می‌کند.

3ـ لالایی برای دختر مرده‌، افق (1386):
در میان آثار شاه‌آبادی تا امروز، شاید مهم‌ترین اثر در حوزۀ نوجوان، «لالایی برای دختر مرده» باشد؛ زیرا برگزیدۀ نظرسنجی بهترین رمان نوجوان روزنامۀ اعتماد و برندۀ جایزۀ اول کتاب کودک‌ و نوجوان شده است. خوانندگان نوجوان و بزرگ‌سال این اثر، طرح داستان درخشان و روایت ماهرانه‌اش را با رفت‌وبرگشت‌های تاریخی، فراموش نخواهند کرد. شاه‌آبادی بسیار استادانه، قصۀ دختران قوچان را به معضل‌های دختران امروز گره می‌زند و ما را با کامی تلخ، میان تاریخ و فانتزی و ابهام رها می‌کند تا سایۀ سنگین تاریخ را در همۀ وجوه زندگی‌مان حس کنیم.

4ـ اعترافات غلامان‌، کانون پرورش فکری (1389):
رمانی خوانده‌شده که چاپ‌های متعددش حاکی از آن است که شاه‌آبادی این‌بار هم از پس نوشتن رمانی تاریخی و خواندنی برآمده‌است. شاه‌آبادی این‌بار به سراغ سفر امام‌رضا (ع) می‌رود و روایت را از زبان غلامان پی‌ می‌گیرد. اثری با تمرکز بر مخاطب نوجوان که خواندنش برای دیگر مخاطبان نیز لذت‌بخش و جذاب خواهد بود. «اعترافات» هم جایزۀ اول جشنوارۀ کتاب کودک و نوجوان و هم کتاب سال رضوی را از آن خود کرده است.

5ـ وقتی مژی گم شد، کانون پرورش فکری (1391):
در میان آثار شاه‌آبادی، اثری کوتاه و کم‌تر دیده‌شده اما بسیار درگیرکننده، خواندنی و پرتعلیق است. شاه‌آبادی مهارت خود را در ترفندهای داستان‌نویسی، استادانه به‌کارمی‌برد تا معضلی معاصر در میان دختران نوجوان را بکاود. این اثر، برند‌ۀ جایزه اول جشنوارۀ رشد، با تمپو و ریتم مناسب و با همان عدم قطعیت همیشگی آثار شاه‌آبادی است. اثری که باید بیش از این، مورد توجه قرار بگیرد.

6ـ هیچ‌کس جرأتش را ندارد‌، کانون پرورش فکری (1392):
روایتی پرتعلیق از ورود به قلعه‌ای مخوف و جن‌زده که بافاصله‌گذاری، حرکت در زمان و تغییر راوی، اثری به‌یادماندنی برای هر نوجوانی خواهد بود. استفاده از عناصر وحشت و پایان پیش‌بینی‌ناپذیر این داستان، ما را مجاب می‌کند که این اثر را در زمرۀ بهترین آثار شاه‌آبادی قرار دهیم. این‌بار هم سایۀ تاریخ و جنگ، خود را در داستان نشان می‌دهد تا شاه‌آبادی خود را به‌عنوان نویسنده‌ای صاحب‌سبک و با جایگاهی ویژه در رمان تاریخی و نوجوان به همگان بقبولاند.

7ـ کافۀ خیابان گوته، افق (1394):
خود را برای رمانی سورئال، تاریخی و چالش‌برانگیز آماده کنید. شاه‌آبادی، تاریخ جریان چپ را در قالب روایتی تاریخی از گروهی جوان آرمان‌خواه، فشرده می‌کند و با فاصله‌گذاری‌های برتولت‌برشتی، روایتی برپا می‌کند که برای خوانندۀ خوگرفته به آثار معمول ادبیات داستانی فارسی، غریب می‌نماید. لحن آیرونیک و طنز گروتسک و عدم قطعیت‌های برآمده از نگاه مورخانۀ نویسنده، «کافۀ خیابان گوته» را به اثری متمایز مبدل می‌کند. کافۀ خیابان گوته، پختگی شاه‌آبادی در نوشتن رمانی تاریخی را نشان می‌دهد. جایی‌که نویسنده حتی قصۀ مثلث عشقی شخصیت‌هایش را هم با سردی برگزار می‌کند و برای‌تان پایانی سردتر یا نه، پایانی سوزاننده را فراهم کرده ‌است!

8ـ پژوهش‌های تاریخی:
شاه‌آبادی در کنار آثار داستانی‌ا‌ش همواره پژوهش‌هایی در زمینۀ تاریخ نیز داشته است که از آن‌ها می‌توان به تاریخ آغازین فراماسونری در ایران (سورۀ مهر)، نهضت مشروطه (از مجموعۀ تاریخ فکر ایرانی، افق) و زمینه‌های تاریخی خلق کتاب پیترشلخته (هاینریش هافمن‌ـ‌مقاله) اشاره کرد.