شهرستان ادب: این هفته در سیزدهمین مطلب «در اخبار نبشته است»، خبرهایی داریم از دو سند جنجالی درباره احمد شاملو، نشر کتابی تازه در آمریکا درباره «شاهنامه فردوسی»، بزرگداشت محمدعلی موحد، رکوردشکنی مارسل پروست و خبری از یک نویسنده ترک. از شما دعوت می‌کنیم گزیده اخبار مهم هفته با موضوع کتاب و ادبیات -در ایران و جهان- را به روایت شهرستان ادب بخوانید:
1هفته گذشته در شماره ۵۵ مجله «اندیشه پویا»، دو سند از اسناد نخست‌وزیری منتشر شد که جنجال فراوانی به پا کرد. این اسناد تلگرافی بود که از طرف سفیر ایران در پاریس خطاب به نخست‌وزیر وقت، امیرعباس هویدا ارسال شده بود و نشان می‌داد که احمد شاملو، شاعر مشهور از حکومت سلطنتی درخواست کمک مالی کرده است.
در متن تلگراف امیر شیلاتی، سفیر شاه در پاریس به تاریخ یک آذر 1352، از جمله آمده است: «احتراماً به استحضار می‌رساند آقای احمد شاملو، نویسنده معروف، امروز بعد از ظهر از بیمارستان تلفنی اطلاع دادند که مایلند قبل از عمل جراحی نخاع، یکی از اعضای سفارت شاهنشاهی را ملاقات نماید. فوراً متصدی امور کنسولی شاهنشاهی به دیدن ایشان رفت. آقای شاملو اظهار داشتند که حسب‌الامر آن جناب [منظور هویدا نخست‌وزیر است]، برای عمل جراحی نخاع به پاریس آمده و در بیمارستان بستری شده‌اند. آقای شاملو ضمن سپاس‌گزاری از بذل توجه آن جناب تقاضا داشت نسبت به پرداخت هزینه بیمارستان دستور مقتضی صادر شود.»
امیرعباس هویدا در حاشیه این نامه دستور داده است: «لطفاً هزینه‌ی معالجه‌ی آقای شاملو را سفارت بپردازد و صورت‌حساب را برای نخست‌وزیری ارسال نمایید. برای مشارالیه از طرف این‌جانب یک دسته‌گل ارسال نمایید و احوال‌پرسی کنید و از حالش مرا مطلع کنید».
حال اینکه نفس کمک‌خواستن و مورد حمایت‌بودن یک هنرمند از یک حکومتِ شاهنشاهی، غیردموکراتیک و ستمگر چقدر کار درست یا نادرستی است جای خود؛ چیزی که باعث شده بیشتر فعالانِ فضای مجازی با فکرها و سلیقه‌های گوناگون و متفاوت علیه شاملو موضع بگیرند رفتار متناقض و شاید دور از صداقت شاملو ست. چنانکه می‌دانیم شاملو بیشترینۀ اعتبار روشنفکری و ادبی خود را در مخالف‌خوانی و ژست مبارز گرفتن در برابر حکومت پهلوی کسب کرده بود و در شعرهایش جوانان و طرفدارانش را همواره به مبارزه تا پای جان علیه رژیم دعوت می‌کرد. حال جمع بین این اسناد و گزارش‌های جدید با آن شعرها و شعارهای قدیمی، تصویر تازه و عجیبی از این شاعر مشهور معاصر به دست مخاطب ادبیات، سیاست و تاریخ می‌دهد.
2 دن براون نویسنده مشهور و خالق «رمز داوینچی» که احتمالاً فیلمش را دیده‌اید، همیشه طرح‌های داستانی پیچیده‌ای می‌نویسد و آدم‌شرورهای قصه‌هایش از شرورهای دنیای حقیقی بزرگ‌تر و بدجنس‌ترند، اما حتی او هم معتقد است که دوران ریاست‌جمهوری ترامپ عجیب‌تر از داستان است.
براون تعریف می‌کند: «امسال در نمایشگاه کتاب فرانکفورت، کسی از من پرسید آیا به نوشتن درباره ترامپ فکر می‌کنم؟ پاسخ دادم: "اگر «رمز ترامپ» را بنویسم، هیچکس آن را باور نمی‌کند. واقعیت از قصه فراتر رفته است.»
براون که این روزها مشغول تدریس داستان‌نویسی است، شخصیت ترامپ را باورنکردنی می‌داند: «اگر در کلاس‌هایم بپرسم که نظرتان درباره استفاده از چنین شخصیتی برای یک داستان چطور است؟ همه خواهند گفت که باید این شخصیت را حذف کنی، چون رفتارهایش اصلاً معنا نمی‌دهد و بنابراین هیچکس آن را باور نمی‌کند. حقیقتاً هیچکس اینطوری رفتار نمی‌کند. همه سر خود را می‌خارانند و می‌گویند که دارند خواب می‌بینند. اما نه، خوابی در کار نیست. دنیا در حال تغییر است.»
این رمان‌نویس که آثارش به 46 زبان ترجمه شده است و از جمله پرفروش‌ترین نویسندگان تاریخ ادبیات قلمداد می‌شود، معتقد است که اعتبار آمریکا به دلیل وجود ترامپ صدمه دیده است. او در عین حال تاکید دارد که فردی سیاسی نیست اما می‌پذیرد که واقعا از چهل‌و پنجمین رییس‌جمهوری آمریکا وحشت‌زده شده است: «فکر می‌کنم بیش از این که او افتخاری برای ریاست‌جمهوری باشد، تهدیدی جدی برای جمهوری و بشریت است.»
3 درهفته گذشته تصویری از محمدرضا شفیعی کدکنی منتشر شد که بر روی پله‌های تالار دانشکده ادبیات دانشگاه تهران نشسته بود. این استاد برجسته ادبیات، با این اشاره می‌خواست قدر و منزلتِ محمدعلی موحد را به ما نشان بدهد. موحد اکنون 95 ساله است و از ابتدای دهه سی، با انتشار ترجمه «سفرنامه ابن‌بطوطه» در میان اهل فضل نامی بلند یافت. علاوه بر آن، تصحیح او از «مثنوی معنوی»، باعث شده است تا او در زمره مولوی‌پژوهان برجسته قرار گیرد.
آیین بزرگداشت این استاد ادبیات، سه‌شنبه گذشته در دانشگاه تهران برگزار شد و بسیاری از چهره‌های فرهنگی در آن شرکت داشتند. پیام شارل هانری دوفوشه‌کور، ایران‌شناس فرانسوی که ترجمه درخشانی از دیوان حافظ به دست داده است، برای حاضران پخش شد و سپس بزرگان فرهنگ و مسئولان در ستایش موحد سخنانی گفتند. نشان عالی یونسکو به این پیر فرزانه اهدا شد و از تمبر یادبودش رونمایی کردند.
از میان گفته‌های بسیار درباره موحد به این جملات از حسین معصومی همدانی بسنده می‌کنیم: «موحد بیش از هفتاد سال در عرصه علم و تحقیق حاضر بوده، اما در یکی دو دهه اخیر شناخته شده است. او ترجیح می‌داد دور از انظار به تحقیق و نوشتن بپردازد. موحد بزرگ است و نیازی به بزرگداشت ندارد، این ما هستیم که باید از این مناسبت‌ها استفاده کنیم تا بدانیم بزرگان فرهنگ ما چگونه زیسته‌اند.»
استاد موحد چکیده سال‌ها تجربه و دانش‌اندوزی را در این جملات گفته است که نسخه‌ای برای حل مشکلات کشورمان است: «اگر هر یک از ما صادقانه به سراغ کاری برویم که در آن تخصص داریم دست به بزرگ‌ترین تحول ممکن برای کشورمان زده‌ایم.»
4 شاید گفته‌های فرانسیس فوردکوپولا، کارگردان اثر جاودان «پدرخوانده» را شنیده‌اید که با چه هیجانی از «شاهنامه» فردوسی و «خوانشِ آن با ولع» می‌گوید، و آن را با «گیلگمش» هومر قیاس می‌کند. حالا کتابی تازه درباره این اثر عظیم به قلم استاد ایرانی دانشگاه کلمبیا تألیف شده است و قرار است در روزهای آینده روانه بازار نشر شود.
این کتاب با عنوان «شاهنامه: حماسه ایرانی به مثابه ادبیات جهانی» به قلم حمید دباشی، استاد ایرانی ادبیات تطبیقی و مطالعات ایرانی دانشگاه کلمبیا در 272 صفحه از سوی انتشارات همین دانشگاه منتشر خواهد شد. در معرفی کوتاهی که برای این اثر نوشته شده است آمده است: «این کتابِ عالمانه، برای بسیاری از خوانندگان غربی، پیش‌درآمدی برای آشنایی‌شان با شاهنامه خواهد بود، اثری که طولانی‌ترین شعر حماسی جهان است که به قلمِ تنها یک شاعر تألیف شده است.»
این مرورِ کتاب، به اسطوره ضحاکِ ماردوش، داستان قتل سهراب به دست پدرش رستم و نیز داستانِ ابتدای آفرینش اشاره کرده است و آنها را نمونه برخی داستان‌های شاهنامه دانسته است. نیز از قول دباشی آورده است که «شاهنامه ستونِ بنیادین فرهنگ ایرانی است.» حمید دباشی، متولد 1330 در اهواز که در حوزه پسااستعمار نیز مطالعات و تألیفاتی دارد، چکیده سال‌ها مطالعه و تدریسِ حماسه ایرانی را به نسل جدید خوانندگان تقدیم کرده است و شاهنامه را بار دیگر در مرکز توجه جهانی قرار داده است و اهمیت آن را آشکار کرده است.
5 مارسل پروست را بابت رمانِ حجیم «در جستجوی زمان از دست رفته» می‌شناسیم. از قضا خبری که به تازگی درباره این داستان‌نویس منتشر شده است به مجلد نخست از همین اثرِ هفت جلدی مربوط است که عنوانش «طرف خانه سوان» است. یک نسخه از چاپ نخست این کتاب در حراجی به مبلغ یک و نیم میلیون یورو به فروش رسید و تمامی رکوردها را در فرانسه شکست. توجه کنید که این رقم بالا برای یک کتابِ چاپ شده پرداخت شده است، نه نسخه دست‌نویس!
این کتاب شماره 1 در میان نسخه‌های اولین چاپ بوده است (در کشور فرانسه، برخی نسخه‌های چاپی کتاب‌ها را شماره‌گذاری می‌کنند). به علاوه ویژگی دیگری هم داشته است که بر ارزش این کتاب می‌افزاید: یادداشتی کوتاه با امضا و به خط پروست در ابتدای این نسخه درج شده بود؛ نویسنده فرانسوی این نسخه را برای یک نویسنده دیگر، لوسین دوده، فرزند آلفونس دوده معروف، امضا و هدیه کرده بود. ابتدا تصور می‌شد که این کتاب بین ششصد تا هشتصد هزار یورو به فروش رسد.
پیش از این در سال ۲۰۰۹ میلادی یک نسخه از چاپ نخست کتاب «گل‌های بدی» اثر شارل بودلر، نویسنده فرانسوی با قیمت ۷۷۵ هزار یورو رکورد فروش کتاب‌های نادر را جابه‌جا کرده بود و قبل از آن هم اثری از آرتور رمبو، با امضای خودش، گران‌ترین کتاب کمیاب فرانسوی بود که ۵۱۳ هزار یورور به فروش رفته بود.
6 این روزها و هفته‌ها بیشتر خبرها در ترکیه از جمال خاشقجی می‌گفتند اما اگر یادتان باشد دو سال پیش، در کشور همسایه گفته شد که کودتا شده است. احمد آلتان هم به اتهام مشارکت در آن زندانی شد و حالا دوران حبس ابد را می‌گذراند. به تازگی کتاب او با عنوان «مثل زخم شمشیر» به زبان انگلیسی هم ترجمه شده است و به همین مناسبت صحبت‌های جالبی کرده است.
او درباره کتاب‌های تازه‌ای که خوانده می‌گوید: «اینجا در زندان به کتاب‌های جدید دسترسی ندارم. تنها چیز مکتوبی که در ۱۲ ماه اخیر خوانده‌ام، مجله زندان بوده که مطالب جالبی نداشت.» بهترین پندی که شنیده است؟ «انسانِ شریف همواره مسئولیت‌پذیر است. ۱۵ ساله بودم که پدرم این عبارت را با لحنی بین نصیحت و سرزنش به من گفت؛ قانونی خوب برای به خاطر سپردن به ویژه هنگام رویارویی با درد و رنج.»
به نظر او موفقیت یک کتاب تنها پس از مرگ نویسنده معلوم می‌شود: «موفقیت شما فقط وقتی قابل ارزیابی است که کتاب‌هایتان پس از مرگ هم دوام آورده باشند.» آلتان درباره نویسندگانی که بیش از حق‌شان قدر دیده‌اند می‌گوید: «مردم نویسندگان را تحسین می‌کنند و به محض اینکه فرصت بیابند، دوست دارند آنها را به لجن بکشانند. از دوران هومر تا امروز تقریبا تمام نویسنده‌ها به نوعی ناسپاسی دیده‌اند. من حتی درباره بالزاک و داستایوفسکی هم مطالب نامربوط زیاد خوانده‌ام و به نظرم بی‌معنی است که خود نویسنده‌ها هم وارد این جریان‌ها بشوند. پس اجازه بدهید چیزی نگویم.» انتخاب او از میان بیانسه و باب دیلن: «از دو هم‌سلولی‌ام پرسیدم؛ انتخاب قطعی ما به اتفاق آرا بیانسه است!»
مطالب این هفته، از نوشته‌های هفته گذشته خبرگزاری مهر، ایبنا، مجله اندیشه پویا، ایسنا، گاردین، فیگارو، همشهری‌آنلاین پابلیشرویکلی و با همکاری گروه ترجمه شهرستان ادب گردآوری شده است.