به قلم «پرستو علی‌عسگرنجاد»
چه شد که حسین را کشتند؟ | معرفی رمان «پس از بیست‌سال» اثر «سلمان کدیور»
03 دی 1398
12:53 |
1 نظر
|
امتیاز:
5 با 5 رای
شهرستان ادب به نقل از روزنامۀ صبح نو: کربلا را خوب می‌شناسید، نه؟ بالا و پایین، نه آن‌قدرها که باید؟ باشد. قبول. کم و زیاد، از اتفاقات عاشورا هم باخبرید. در بدبینانه‌ترین‌حالت ممکن، تنها پای چندمنبر هم که نشسته باشید و دو،سه‌باری نوحه و روضه هم که گوش داده باشید، بدون خواندن سطری یا تورق کتابی، چندتا از اتفاقات دانه‌درشت عاشورای 61هجری را شنیده‌اید. شکراً لله.
اما اگر چندقدم به عقب برداریم چطور؟ نه! از قیام حسن‌بن‌علی علیه‌السلام هم عقب‌تر بروید. بروید و در «صفّین» بمانید. این‌واقعه را چقدر می‌شناسید؟ بیشتر از آن‌چندخطی که در کتاب تاریخ دوران مدرسه‌مان بود و با آن زبان الکن، تنها این‌قدر گوشی را دستمان می‌داد که صفّین، یکی از جنگ‌های بزرگ مسلمین در زمان امیرالمؤمنین بود که با فتنۀ عمروعاص و برنیزه‌کردن قرآن‌ها، به حکمیت و در نهایت خلافت معاویه منتهی شد؟ اگر پاسختان به این‌سؤال مثبت است، واقعۀ کربلا را هم خوب می‌شناسید. پس همین‌حالا بروید «پس از بیست‌سال» را بخرید و از مرور دانسته‌هایتان کیفور شوید. اگر نه، باز هم بعد از خواندن این‌یادداشت، باید بروید و این‌کتاب را بخرید؛ با این‌تفاوت که این‌بار می‌روید به سراغ ریشۀ ماجرا و صفیّن و کربلا را باهم می‌فهمید.
ایدئولوژی اصلی «سلمان کدیور»، این نویسندۀ جوان شصت‌وپنجی هنگام نوشتن پس از بیست‌سال که اولین‌رمان تاریخی اوست، در این‌سطر از آخرین‌صفحات کتابش نهفته است: «کربلا میوۀ درختی است که پس از پیامبر کاشته شد و در صفّین قدبرافراشت و شاخه دواند و تنومند گشت» (ص 745 [بله! برای شرح این ایدئولوژی، مجالی 750صفحه‌ای لازم داشته. انتظار کمتر از این را که نداشتید؟]). بنابراین چنان که در کروشه خواندید، در رمان قطور خودش، روایت را از شب عاشورا شروع کرده و با عقب‌گردی مفصل، به ایام پس از رحلت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم بازگشته و با ذکر اتفاقات ریز و درشت این‌سال‌ها، ما را تا واقعۀ صفین با خود همراه کرده است تا مجدداً در آخرین‌فصول، به عاشورا و پس از آن بازگردد. این بازۀ زمانی خاص که حوادث بسیار مهمی را در تاریخ اسلام در خود جای داده است، به خودی خود کاملاً پتانسیل خلق یک‌رمان پرکشش و جذاب را در اختیار یک‌نویسنده می‌گذارد؛ یعنی نویسنده اگر تنها قلم خوبی داشته باشد و قصه‌گوی خوبی باشد، 700صفحه که هیچ است، می‌تواند کتابی چندهزارصفحه‌ای را از این‌برهۀ حساس خلق کند.
اشتباه نکنید! ماجرا خیلی فراتر از این‌حرف‌هاست! ما با یک کتاب مستند تاریخی روبه‌رو نیستیم. سمان کدیور کتاب‌های تاریخ را جلویش نگذاشته تا آن‌ها را به زبانی امروزی‌تر بازنویسی کند و با حفظ تقدم و تأخر وقایع، یک «بازخوانی تاریخی» را به ما عرضه کند. ما با یک «رمان تاریخی» طرفیم. اگر به عبارت درون گیومه نگاه دقیق‌تری داشته باشیم، دشواری کار نویسنده را به‌وضوح درک خواهیم کرد. رمان تاریخی، در وهلۀ اول یک‌رمان است. پس تخیل و طبع نویسنده در آن راه یافته و از ساحت مستند، فاصله گرفته است. همین‌جا باید آب پاکی را روی دستتان بریزم و بگویم تخیل نویسنده چنان قوی است که شخصیت اول کتاب، «سلیم‌بن‌هشام» را در هیچ کتاب تاریخی مستندی پیدا نخواهید کرد! او کاملاً زاییدۀ تخیل نویسنده است و همین کفایت می‌کند که بپذیریم پس از بیست‌سال یک‌رمان است. اما رمان تاریخی می‌بایست از دل تاریخ بلند شده باشد و همین، نقطۀ اتصال تخیل به واقعیت و بلکه حقیقت است. پس در عین حال که این‌کتاب یک‌رمان به معنای اصیل کلمه است، اثری درخشان در بازخوانی تازه‌ای از تاریخ است آغشته به تکنیک‌های داستانی و توصیفات ذهنی خالقش!
بله! ماجرا همین‌قدر پیچیده است. ما دقیقاً با چنین متناقض‌نمای دشوار لذت‌بخشی مواجهیم. نه تاریخ محض می‌خوانیم و نه داستان محض! نه می‌توانیم به یافته‌هایمان از این‌کتاب استناد کنیم و نه می‌توانیم آن‌ها را وانهیم. پس چه لطفی در خواندن این‌رمان تاریخی نهفته است؟ از قلم خوش‌خوان و روان نویسنده و توانایی شگفت‌انگیز او در قصه‌گویی و شخصیت‌پردازی و توصیف‌های جذاب و مناسب و دقیقش در طول اثر اگر بگذریم، می‌رسیم به مؤلفۀ اصلی ذات رمان: محتوا و اندیشه. همۀ آن پیامی را که می‌شود و می‌بایست از واقعۀ صفّین گرفت، پس از بیست‌سال به شما خواهد بخشید. اصلاً مگر جز این است که داستان‌ها خلق می‌شوند تا پیامی را از خلال تخیل خالقشان به ما برسانند؟ حقیقت در این‌پیام است که در کالبدی آمیخته به واقعیت و خیال مثل رمان ریخته شده تا به ما عرضه شود.
پس از بیست‌سال با داستان خوش‌پرداخت و پرکششش، از دل تاریخی روایتی را بیرون کشیده تا نشانمان بدهد ریشۀ آن‌جنایت عظیمی را که در عاشورای 61هجری رخ داد باید در سال‌ها پیشتر از آن، در فتنۀ صفیّن جستجو کنیم. تبیین همین‌ارتباط محتوایی که سلمان کدیور، این‌نویسندۀ جوان خوش‌آتیه به آن رسیده است، یکی از موفق‌ترین اتفاقاتی است که در طول رمان رخ می‌دهد. ما قدم به قدم با حوادث تاریخی ریز و درشت صدر اسلام پیش می‌رویم تا آن‌گاه که حلقۀ ارتباطی میان صفّین و کربلا را درمی‌یابیم.
بگذارید صاف و پوست‌کنده بگویم! پس از بیست‌سال از آن کتاب‌هایی است که شما، قبل و بعد از خواندن آن، تفاوت خواهید داشت. شک نکنید! حتی اگر از دستۀ اول، از همان‌ها که به زیر و زبر تاریخ صدر اسلام آشنایند، باشید، هنگام خواندن این‌رمان، باز هم همان‌طور که از «داستان» کیفور و غرق لذت شده‌اید، دلتان می‌خواهد دفتر و خودکاری دم دستتان بگذارید و آن‌چه را که رمان به شما می‌آموزد، همۀ دریافت‌ها و نکات و حقایق آشکار و پنهان درون آن را، یادداشت کنید؛ حتی به این قیمت که بعدتر، صحت و سقم آن‌ها را بررسی کنید و خود دریابید کدام‌یک مستند بوده و کدام، زاییدۀ ذهن نویسنده! آن‌وقت است که به خودتان می‌آیید و می‌بینید حالا چقدر بهتر می‌فهمید چه شد که حسین را کشتند.
