در اخبار نبشته‌است... | شماره شانزدهم

شهرستان ادب: شهرستان ادب: این هفته در شانزدهمین مطلب «در اخبار نبشته است»، خبرهایی داریم از انتشار دو کتاب تازه درباره رسول گرامی اسلام، افشای اسنادِ جایزه نوبل درباره ساموئل بکت، طرح بحث قاچاق کتاب در مجلس، و نمایشگاهی مرتبط با شاهنامه و هنر ساخت کتاب در ایران. از شما دعوت می‌کنیم گزیده اخبار مهم هفته با موضوع کتاب و ادبیات -در ایران و جهان- را به روایت شهرستان ادب بخوانید:

1چند سالی است که جایزه‌ای تازه در کشورهای عربی به راه افتاده است و در همین مدت کوتاهِ ده ساله، توانسته است خود را در صحنه ادبیات جهانی معرفی و تثبیت کند، طوری که هر ساله آثارِ برخی نامزدها و تقریبا همه برندگان این جایزه، به زبان‌های مختلف ترجمه می‌شود. منظورمان «جایزه بین‌المللی داستان عربی» است که در بین مطبوعاتی‌ها به بوکر عربی مشهور شده است و از قضا یکی از هدف‌های اصلی خود را همین ترجمه آثار به زبان‌های دیگر معرفی کرده است. این جمله از هاروکی موراکامی، نویسنده سرشناس ژاپنی هم بر صفحه نخست وبگاه این جایزه نقش بسته است که تلویحاً تشویقِ مخاطب به شناختِ آثار ناشناخته است: «اگر فقط کتاب‌هایی را می‌خوانید که همه می‌خوانند، در این صورت به همان شکلی می‌اندیشید که بقیه می‌اندیشند.»
با این مقدمه، خواستیم به شما خبر بدهیم که نامزدهای مرحله اول یا همان فهرست بلندِ نامزدهای جایزه داستان عربی مشخص شده است که شامل شانزده عنوان رمان می‌شود. از قضا واسینی الاعرج، نویسنده الجزایری که خبری از او در هفته گذشته خواندیم و چند روزی مهمان کشورمان بود، بار دیگر در میان نامزدهای این جایزه دیده می‌شود. همین‌طور اُمیمه الخمیس، بانوی نویسنده عربستانی نیز نامزد این جایزه شده است که از او نیز در همین ستون خبری داشتیم و گفتیم که با همین کتاب، برنده مدال نجیب محفوظ شده است.
نام دیگر نامزدها به این شرح است: محمد ابی سمرا، مَی مِنَسا و هدی برکات هر سه اهل لبنان، کَفی الزُعبی و جلال برجس هر دو از اردن، انعام کَجَه‌جی و میسلون هادی هر دو عراقی، ایمان یحیی و عادل عصمت هر دو اهل مصر، حُجی جابر از اریتره، مبارک ربیع و محمد المعزوز از مراکش، حبیب سائِح از الجزایر، شهلا العجیلی از سوریه. پارسال ابراهیم نصرالله، فلسطینی این جایزه را بابت رمان «جنگِ دوم سگ» به دست آورد. برای دانستن نامِ برنده امسال این جایزه، باید تا اوایل اردیبهشت سال آینده صبر کنیم.

2مدتی است که خبرهای خوبی از برخورد با قاچاقچیان کتاب می‌شنویم و بدین ترتیب یکی از درخواست‌های مهم ناشران و نویسندگان اجابت شد چون قاچاق کتاب به نشر کشور ضربه می‌زند. حالا این موضوع به مجلس هم کشیده شد و شهاب نادری، نماینده اورامانات در مجلس شورای اسلامی، از وزیر فرهنگ و ارشاد سوالی پرسید که عنوانش «تضییع حق حقوق ناشران و اهالی فرهنگ» بود. درنهایت نیز مجلس از صحبت‌های آقای وزیر قانع نشد. 
نادری، نماینده جوان اورامانات پس از سخنان وزیر گفت: «آقای وزیر شما صحبت‌های خوبی درباره کتاب کرده‌اید و قطعا می‌دانید که کتاب و کتاب‌خوانی چقدر در پیشرفت کشور و بهره‌گیری از دانش تاثیرگذار است. این روزها وقتی از خیابان انقلاب عبور می‌کنیم شاهد پهن شدن کتاب‌های غیر قانونی هستیم که به قیمت پنجاه درصد کمتر از بهای پشت جلد به فروش می‌رسد. متاسفانه نه ضابط قضایی و نه ماموران شهرداری برخوردی نمی‌کنند.»
این نماینده مجلس در ادامه صحبت‌های خود اظهار داشت:‌ «آقای وزیر، آیا تا به امروز به خیابان انقلاب رفته‌اید و اوضاع دزدی‌ها و قاچاق فرهنگ را در بساط دستفروش‌ها دیده‌اید؟ خبر دارید که واحدهای بدون نظارت توسط سودجویان آن هم در شهرهای بزرگ و حتی پایتخت کتاب‌های ممنوعه را منتشر کرده و آثار ادبی را به صورت قاچاق به فروش می‌رسانند؟ آثار ممنوعه را سودجویان به صورت دیجیتال چاپ می‌کنند. آیا شما از دل ناشران، مترجمان و مولفان خبر دارید؟ می‌دانید وقتی تیراژ کتابی از دو هزار جلد به دویست جلد می‌رسد چه معنایی دارد؟» آقای نادری همچنین از «نابسمانی وضعیت کاغذ» و همینطور تعطیلی نشریات محلی هم انتقاد کرد. به هر صورت خوشحالیم که بحث فرهنگ آن هم با جزییات و به صورت ملموس در مجلس مطرح شده است.

3اگر رمان «بی‌کتابی» را که در انتشارات شهرستان ادب منتشر شده است خوانده باشید، با داستان غارت نسخه‌های خطی ایرانی در زمان قاجار آشنا هستید. محمدرضا شرفی خبوشان، در این رمان که برنده کتاب سال هم شد، روایتی داستانی از این ماجرا به دست داده است. از جمله نسخه‌های غارت‌شده در زمان قاجار، یکی هم کتاب شاهنامه مشهوری است که تا زمان محمدعلی شاه قاجار در کتابخانه کاخ گلستان نگهداری می‌شد اما در آشفتگی‌‌های آن سال‌ ها به خارج از کشور برده شد و به دست یکی از عتیقه‌‌فروشان پاریسی به نامِ دموت افتاد. برگ‌‌هایی از نگاره‌های‌ آن جداگانه فروخته شد و برگ‌‌های بدون نگاره را از بین بردند. از این دست‌نویس ارزشمند، 77 برگ مینیاتوردار در موزه‌های جهان شناسایی شده است.

این روزها در موزه هنرِ شهر ووستر ماساچوست، در ایالات متحده، نمایشگاهی برپا شده است با موضوع هنرِ ساخت کتاب در ایران و هند و برگ‌هایی از نسخه‌های خطی در آن به نمایش درآمده است که نشان از شکوه این هنر در ایران دارد. از قضا یک برگ از شاهنامه دموت هم در این نمایشگاه به چشم می‌خورد که تصویرش را می‌بینید و بهرام گور را در حال شکار گور نشان می‌دهد، همان پادشاهِ مشهور در ادبیات کلاسیک فارسی که در شاهنامه بیش از سه هزار بیت، روایت زندگی اوست.
علاوه بر شاهنامه، نقاشی‌هایی از رضا عباسی، مشهورترین نقاش زمان شاه عباس صفوی و تک‌برگ‌هایی از خطاطی‌های زیبای قرآن در معرض دید عموم قرار گرفته است. هدف این نمایشگاه نمایش تصویری از اوضاع ایران و هند در زمان حمله مغول و عمق و غنای فرهنگی جهان اسلام است. کارشناس اصلی این نمایشگاه گفته است: «مهم‌ترین دلیل ما برای برپایی این نمایشگاه جنبه آموزشی آن بود. مردمی که از این نمایشگاه دیدن می‌کنند می‌خواهند درباره هنرها و فرهنگ اسلامی بیشتر بدانند. از سوی دیگر، این راهی است برای مقابله با رشد اسلام‌هراسی که مدام از سوی رسانه‌ها تبلیغ می‌شود.»

4این هفته، خبرنگار نیویورک‌تایمز همزمان با آغاز سال نوی میلادی نوشته است: «چه بهتر که سال جدید را با نگاهی به گذشته آغاز کنیم.» او سپس کتابی را معرفی کرده است که به‌تازگی منتشر شده است و یکی از دو اثر مهمی است که درباره رسول اکرم (ص) و دین اسلام نوشته شده است.
کتاب اول را جوان کول، استاد دانشگاه میشیگان، نویسنده جنجالی و از منتقدان دولت‌های تندروی آمریکا نوشته است که عنوانش به خوبی گویای محتوای آن است: «محمد، پیامبرِ صلح در زمان نزاعِ امپراتوری‌ها». این نویسنده به تولد اسلام اشاره می‌کند که مصادف شده بود با جنگ‌های مداوم امپراتوری‌های روم و ایرانِ زمان ساسانی. او شرح می‌دهد که چگونه در میان آن همه خشونت، پیامبر اسلام توانست با پیام صلح و معنویت، دل‌های مردم جهان را فتح کند.
کتاب دوم «خداوند در قرآن» نام دارد و جک مایلز، نویسنده آثار الهیاتی و برنده جایزه پولیتزر، آن را اخیراً به بازار نشر فرستاده است. او در این اثر می‌کوشد اسلام را به مخاطب انگلیسی معرفی کند. ناشر درباره این کتاب چنین توضیح داده است: «کتابی از نویسنده‌ای فرهیخته درباره دومین مذهب بزرگ جهان، مذهبی با بیشترین رشد در جهان و احتمالاً مذهبی که به شیوه‌ای دردناک، گرفتار بدفهمی شده است.». واشنگتن‌پست درباره این کتاب نوشته است: «مطالعه این کتاب، گامی حیاتی برای نجات از جهالت در عصرِ اسلام‌هراسی است.»
مایلز می‌نویسد: «الله مسلمانان همان یهوه در تورات یا خدای مسیحیان در انجیل است و خود خداوند هم در قرآن خودش را خدای تمام مذاهب جهان معرفی می‌کند. ولی تعبیرها و تفسیرهای متفاوتی در دنیای مدرن از آن صورت گرفته است و به خاطر همین اختلافات مذهبی در سراسر طول تاریخ بشر را گرفتار کرده است.»

5هفته گذشته از تاثیرات آغاز سال نوی میلادی بر ادبیات گفتیم. این هفته خبر جدیدی آمد که باز هم با نو شدن سال میلادی ارتباط دارد. می‌دانید که همیشه شایعات درباره جایزه نوبل فراوان است و بسیاری درباره برندگان گمانه‌زنی می‌کنند که البته هیچ‌کدام رسمیتی ندارد. بایگانی جایزه نوبل ادبیات در هر سالی تا پنجاه سال آینده به روی عموم مردم بسته است و مثلاً اسناد مربوط به جایزه سال 2017 در سال 2067 فاش می‌شوند، سال گذشته هم که جایزه به دلیل رسوایی اخلاقی شوهر مجرم یکی از اعضای داوری، لغو شد. با این حساب امسال اسناد و مدارک مربوط به جایزه نوبل 1969 منتشر شده است.
اسناد امسال نکته جالبی را فاش کرده‌اند: رییس فرهنگستان سوئد که این جایزه را اعطا می‌کند، تردید داشته است که ساموئل بکت استحقاقِ دریافت جایزه نوبل را دارد. او گفته بود: «جداً شک دارم که آثار بکت، با روحِ جایزه نوبل سازگار باشد.» نویسنده ایرلندی البته در سال آینده برنده این جایزه شد.
اسناد رقبای اصلی بکت را نیز افشا کرده‌اند که یکی از آن‌ها آندره مالرو رمان‌نویس فرانسوی است. دو نام دیگر نیز مطرح شده است: اِزرا پاوند و ای‌ام فورستر که به دلیل سنِ بالای‌شان کنار گذاشته شده‌اند. اولی 83 سال داشت و چهار سال بعد درگذشت و دومی 89 ساله بود و دو سال بعد از دنیا رفت. نام ولادیمیر ناباکوف نیز دوباره از میان نامزدها حذف شده است؛ اعضای فرهنگستان، کتاب «لولیتا» را اثری «غیراخلاقی» نامیده بودند. از اوژن یونسکو نیز نامی به میان آمده است اما آثار او نیز «جنجال‌برانگیز» توصیف شده است و بنابراین او را کنار گذاشته‌اند. شارل دوگل و گراهان گرین نیز دیگر رقبا بوده‌اند. در نهایت، مالرو، پاوند، دوگل، گرین، ناباکوف و فورستر هرگز برنده این جایزه نشدند.

مطالب این هفته، از نوشته‌های هفته گذشته خبرگزاری ایلنا، وبگاه جایزه داستانِ عربی، ایبنا، موزه ووستر، واشنگتن پست، گاردین و با همکاری گروه ترجمه شهرستان ادب گردآوری شده است.