شکر نعمت شاعری و رسیدن به توسعة وجودی

در این گردهمایی گروهی از جوانان حضور دارند که ذیل آرمان‌های انقلاب اسلامی به مناسبت نعمت بزرگی که خدای متعال به آنها کرامت کرده است دور هم جمع شده‌اند. این نعمت بسیار بزرگی است که پروردگار متعال به شما جوانان کرامت کرده است و به دلیل همین کرامت است که شما می‌توانید مشاهدات، فهم، درک، معرفت و شهود خود را در قالب کلمات، آن هم به شکل موزون و خیال‌انگیز، بیان کنید. 

نعمت چیزی است که شکر و مراقبت می‌خواهد؛ چون تضمینی نیست برای اینکه نعمت گرفته نشود. کم نبودند انسان‌هایی که قریحۀ شعری داشته، اما بعد دیده‌اند که این قریحه را از دست داده‌اند و دیگر نمی‌توانند شعری بگویند. گاهی هم نعمت به نقمت تبدیل می‌شود که به مراتب سخت‌تر و سنگین‌تر از گرفته شدن نعمت است. راه خردمندانه‌ای که برای رهایی از این دو شقاوت پیش روی انسان قرار دارد راه بندگی و شکر است. شکرگزاری جز از طریق احساس مسئولیت ممکن نیست. احساس مسئولیت خود نوعی شکرگزاری است. فرد شکرگزار نعمت عطاشده به خود را درک می‌کند و مسئولیتی را که این نعمت برای او به همراه می‌آورد می‌شناسد و به مقتضای آن عمل می‌کند. خداوند می‌فرماید: « لَئِن شَكَرْتُمْ لأَزِيدَنَّكُمْ». در این عبارت خداوند وعده داده است که اگر شما نعمت را شکر کنید، شما را توسعه خواهد داد. البته این منافات ندارد با اینکه بگوییم نعمت را هم فراوان می‌کند. بنابراین وجود شاکر از رهگذر شکر، که ادب بندگی است، توسعه پیدا می‌کند. در واقع با شکر نعمت، انسان به نعمت بزرگ‌تری می‌رسد که همان توسعۀ وجودی است. این توسعه هم در زمینۀ معرفت است؛ یعنی خداوند به بندۀ شکرگزار معرفت بیشتری عطا می‌کند. افزون بر این، شکرگزاری انسان را از آفت‌هایی که ممکن است گریبان‌گیرش شود حفظ می‌کند. 

اگر کسی به این باور برسد که آنچه در اختیار او قرار گرفته فضلی است از جانب خدای متعال و خودش در آن سهمی ندارد ــ چون هرچه هست از اوست (لاحول قوه الا به اله) و مبانی و سلسله اسبابش را خداوند فراهم کرده است ــ نعمت‌شناس می‌شود و به مرحلۀ شکرگزاری می‌رسد. چنین فردی هیچ وقت دچار خودشیفتگی نمی‌شود و حتی شکر شکرگزاری را هم به جا می‌آورد؛ زیرا درک این نعمت و فضل الهی را هم نعمتی از جانب خداوند می‌داند. او از این شکرگزاری به احساسی برین و شعفی پایان‌ناپذیر می‌رسد؛ چون متوجه می‌شود که خدا به او نظر کرده است. 

آیا می‌شود این صحنه‌ها را به زبانی غیر از شعر بیان کرد؟! اینجاست که شعر به فریاد می‌رسد. البته قبل از شعر برای اهل معرفت اشک است که به فریاد می رسد. 

رسیدن به مقام عجز نعمت بزرگی است. کشف این نعمت و توجه به آن مسئولیت و حالت شکر در انسان به وجود می‌آورد و جلوی بسیاری از آفت‌ها را می‌گیرد؛ چون آفت‌ها همیشه دور نعمت‌ها می‌چرخند. اگر مراقبت نشود، نعمت برای انسان به نقمت تبدیل می‌شود. یعنی به جای اینکه عرصۀ پرواز بشود، زنجیر می‌شود و انسان را زمین‌گیر می‌کند. 

چرا ظرف مرا بشکست لیلی 

شاعری که به خودشناسی رسیده باشد همیشه در حالت شکر نعمت الهی است. چنین فردی گرفتار خودشیفتگی نمی‌شود و نمی‌گوید این منم که غزل، قطعه یا قصیده گفته و نگاه‌ها را خیره کرده‌ام، بلکه می‌گوید خدا بود که به من توجه کرد. اگر دیگران هم او و هنرش را ببینند، می‌گوید دیگران فضل خدای متعال را دربارۀ من دیدند. خوشحالی این شخصیت خوشحالی زمین‌گیرکننده‌ای نخواهد بود، بلکه از جهت سلوکی و عرفانی، خوشحالی پیش‌برنده‌ای است. ممکن است از جنبۀ اجتماعی این خوشحالی پیش‌برنده نباشد، اما از لحاظ عرفانی، او را پیش می‌برد. اگر هم دیگران او را نبینند، ناامید نمی‌شود، بلکه احساس می‌کند خدای متعال به او فرصتی داده است که محسوب نشود تا پخته‌تر شود و بیشتر بداند. شاعر جوان حتی تلاش می‌کند این دوران مستوری را برای خودش طولانی کند تا پخته‌تر شود و به خوداکتشافی و خودیابی بیشتری دست یابد. او گرفتار بیماری وحشتناک تعجیل نمی‌شود و می‌گوید شاید من هنوز ظرفیتش و معرفتش را پیدا نکرده‌ام که چیزی بگویم که بتواند تأثیر ماندگاری داشته باشد و بتواند در ذهن‌ها و جان‌ها شیار عمیق بزند. امام جواد(ع) می‌فرماید: «إظهار الشيء قبل أن يستحكم مفسدة له». گاهی اگر چیزی زودتر از موعد از پرده بیرون بیاید، انسان را دچار فساد می‌کند. 

با این نکته‌هایی که عرض کردم شما می‌توانید یک دستگاه تربیتی برای خودتان درست کنید تا اوضاع پیرامونی، اجتماعی، کشش‌ها، جاذبه‌ها و قضاوت‌ها، منحرفتان نکند. این فضاها گاهی قریحه‌کش است و ذوق انسان را بر باد می‌دهد و گاه انسان را گرفتار ارزان‌فروشی می‌کند. 

برای دوری از آفت غفلت باید خیال را تربیت کرد. راه تربیت خیال تقویت ایمان و انجام دادن عمل صالح و ذکر بسیار است: «الذین آمنوا و عملو الصالحات و ذکرو الله کثیرا». از این راه است که می‌توان با ساحت قدس ربوبی ارتباط برقرار کرد و گوهر انسانی را جلا داد. ای کاش استادانی بودند که منزل به منزل دست شاعران جوان ما را می‌گرفتند و به او برای گذشتن از منازل مختلف تا رسیدن به منزل توحید کمک می‌کردند.