یادی از فیلم‎نامۀ روز واقعه | در زادروز بهرام بیضایی

شهرستان ادب: امروز زادروز بهرام بیضایی٬ نمایشنامه‎نویس، فیلم‎نامه‎نویس و کارگردان سینما و تئاتر نام آشنای کشورمان است. بیضایی متولد آران و بیدگل و فرزند پدری تعزیه‎خوان است. به همین دلیل آثار او٬ به ویژه نمایشنامه‎هایش خالی از نشانه‎ها و زبان رمزی موجود در شبیه‎خوانی نیست و بلکه از قواعد آن متاثر است. تابستان سال گذشته  نمایشنامۀ او با عنوان «ضربت خوردن حضرت علی (ع)» در تالار تئاتر شهر تهران به کارگردانی محمد رحمانیان به روی صحنه رفت.

از درخشان‎ترین آثار وی می‎توان به فیلم‎نامه «روز واقعه» اشاره کرد. این فیلم که بیضایی فیلنامه‎اش را در سال ۶۱ نگاشته٬ در سال ۷۳ توسط شهرام اسدی ساخته شده است. البته چندی‎ست جدال‎هایی بر سر تغییرات فیلمنامه و اتفاقات پیرامون آن میان دست‎اندرکاران اثر و دیگر هنرمندان به وجود آمده است؛ اما آنچه مسلم است «روز واقعه» را خیلی ها به عنوان عاشورایی‎ترین فیلم سینمای ایران می‎شناسند. فیلمی که بی‎شک یکی از دلایل عمده موفقیتش اخلاص و باورپذیری داستان آن است. روایتی که خواننده را مستقیما٬ بدون درگیری‎های زائد و مخل٬ به پیام و جان کلام هدایت می‎کند. داستان فیلم از این قرار است که مردی نصرانی (به روایت فیلم: «عبدالله» به روایت فیلم‎نامه اولیه: «شبلی») دل در گروی دختری مسلمان دارد. اما این عشق که مسیحیت و اسلام را با هم پیوند می‎دهد٬ پیش از آنکه به وصال انجامد به ریسمان عشقی قوی‎تر گره می‎خورد و شبلی (یا «عبدالله») در طی یک استحاله ناگهانی٬ ندایی مکرر را که به سروشی غیبی می‎ماند٬ می‎شوند. ندا او را آگاه می‎کند که « در وادی وحشت٬ فردا مسیح بر صلیب می رود...»

او نیز به دنبال گمشده خود٬ با شکی آمیخته به یقین سفر آغاز می‎کند و  پس از طی‎کردن وادی‎های پی‎درپی٬ سرانجام «حقیقت را بر سر نیزه‎ها می‎بیند.»

شاید یکی از تأثیرگذارترین لحظات این فیلمنامه لحظه ی برخورد شبلی (عبدالله) با  بیعت‎شکنان امام باشد: 

«شبلی: آیا اینک حسین علی به کوفه رسیده است؟

- تو از کجا می‎آیی که هیچ نمی‎دانی؟

شبلی پیاده شده.

-  او به کوفه راه نیافت٬ راه از سپاه جور بسته بود.

شبلی: تا او چند روز در پیش است؟

-  او اینک به تو بسیار نزدیک است. او به زمینی درآمده که آنرا کربلا می‎خوانند.

- [مبهوت]: از سه روز پیش سپاه پشت سپاه می‎رسد٬ با چندان جوش و غلغله که گویی تمامی‎اش نیست.

- به چهره‎های ما نیک بنگر و کسانی را به خاطر بسپار که از نیمهٔ راه برگشتند...»

موفقیت بیضایی در نگرش این اثر آنجاست که قصه خاص« روز واقعه»٬ که در آن روزگار چه در میان گزینه‎های کارگردانی و چه در بین مسئولان سینمایی موانع و دشواری‎های بسیار را پیش رو داشته است٬ سرانجام با ارتباطی که با عشق و حقیقت قیام عاشورا داشت٬ فراتر از یک سفارش سینمایی٬ نمای تازه‎ای را از واقعیت آن روز به نمایش می‎گذارد و ماندگار می‎شود.