دیوان حافظ، کتاب درس زندگی برای انسان معاصر

شهرستان ادب: انسان معاصر در جهان امروز با پدیده جهانی شدن و توسعه و تکنولوژی درگیر است. این توسعه و تکنولوژی همراه شده با معضلات و تهدیدها و ناهنجاریها. انسان امروز تمام انرژی خود را صرف کرده برای فراهم کردن امکانات زندگی و مقدمات راحتی و خوشی، اما نحوه درست زیستن را فراموش کرده است. حافظ اگرچه با نصیحت پذیرفتن و نصیحت کردن میانۀ خوبی ندارد اما اشعار ا پر است از تعالیم اخلاقی و پندها و اندرزهایی که به طور غیر مستقیم بیان می­کند و برای سعادت جوانان مفید است. او باید ها و نبایدهای زندگی را به زبانی زیبا بیان میکند تا خواننده نکته سنج از آن درس زندگی بیاموزد. پیامهای حافظ به زندگی امروزی معنا و مفهوم میدهد و به آدمی آرامش و دوستی و مدارا می آموزد که در اینجا به گوشه­ای  از آنها به اختصار اشاره میکنیم.

یکی از معضلاتی که زندگی انسانهای امروز را به خود درگیر کرده جنگ بین کشورهاست. جنگ و خشونت و ظلم تنها چیزی است که حافظ با آن مخالف است حافظ آسایش دو جهان را در گرو مدارا با دشمنان میداند: (آسایش دو گیتی تفسیر این دو حرف است/ با دوستان مروت با دشمنان مدارا) حافظ از عشق میگوید و مروت البته نه آن عشقی که امروزه جوانان را بیشتر درگیر یاس و ناامیدی و افسردگی کرده بلکه عشقی که پایان ناامیدی و عبوسی و نگرانی هاست اگر در نظرگاه حافظ بنشینی جهان امروز محتاج عشق ورزیدن است از نظر او وقتی عشق در جهان حاکم باشد دیگر از آزار و اذیت و جنگ و خونریزی خبری نخواهد بود. (دلش به ناله میازار و ختم کن حافظ/ که رستگاری جاوید در کم آزاری است)            

اگر به دیوان حافظ نظری داشته باشیم متوجه می شویم که از هنرهای حافظ رندی و ملامتگریست ( راز درون پرده ز رندان مست پرس/ کاین حال نیست زاهد عالی مقام را) او با آوردن نقش رند در اشعارش و توصیف خصوصیات رندی درسهای بسیاری به انسان امروز میدهد. رندان و ملامتیان گروهی بودند که در برابر تظاهر و ریاکاری زاهدان تن به ملامت می سپارند و از بدگویی مدعیان نمی رنجند به عیب دیگران توجه نمی کنند و از عیب جویی پرهیز میکنند از نظر آنها خلوص نیت و صفای باطن مهم است.

مدارا و ترک و تعصبات مذهبی نیز از جمله خصوصیات رندان است حافظ به همۀ فرقه های مذهبی و ادیان دید مثبت دارد و به پیروان صادق و عالم آن احترام میگذارد با این کار به انسان امروز درس تسامح و تساهل فکری میدهد و آنها را به جای جنگ و های مذهبی به صلح و مدارا دعوت میکند او اختلافا و جنگهای بین ادیان مختلف را به رسمیت نمی شناسد. ( ترسم که روز حشر عنان بر عنان رود/ تسبیح شیخ و خرقه رند شراب خوار) متاسفانه انسان امروز به دلیل پدیدۀ تکثر ادیان به راحتی نمی تواند دین خاصی را برگزیند و سایر ادیان را نادیده بگیرد حافظ راه حل این مسئله را هم ارائه داده است او میگوید در خرابات و مسجدنور خدارا می بیند یعنی حقیقت را در هر کجا و هر لباسی دیدند باید بپذیرند. ( ججنگ هفتادو ملت همه را عذر بنه/ چون ندیدند حقیقت ره افسانه زدند/ شکر ایزد که میان من و او صلح افتاد/ صوفیان رقص کنان ساغر شکرانه زدند)

بنابراین با توجه به اینکه امروز جهان را ظلم و جوردر برگرفته حافظ سعی میکند به مخاطب بیاموزد که جهان را زیبا و پر نشاط ببینیم او میگوید هدیه خداوند نظام احسن است و پر از زیبایی است. ( خوش آمد گل و زان خوشتر نباشد/ که در دست به جز ساغر نباشد) اینگونه حافظ یاس و ناامیدی را از انسان امروز می زداید و فضای شعرش را پر از امید و نشاط و خشنودی می کند او تلاش می کند در اوج گرفتاری ها و سختی های زمانه جرقۀ امید در دل مخاطب روشن کند و به او دل خوشی دهد. ( از این سموم که بر طرف بوستان بگذشت/ عجب که بوی گلی هست و رنگ نسترنی )

حافظ یکی از دلایل یاس و ناامیدی انسانها را فراموش کردن خدا میداند او در سراسر اشعارش انسان را به خدا باوری تشویق میکند

و نیاز اساسی انسان امروز را اعتقاد به خداوند میداند زیرا خداوند سرچشمه مهر و محبت است. (هر دو عالم یک فروغ روی اوست/ گفتمت پیدا و پنهان نیز هم )

انسان امروزه در زندگی روزمره خود همۀ تلاش خود را میکند اما در بعضی موقعیت ها با شکست برخورد میکند و به هدف خود نمیرسد حافظ با دعوت به خداباوری و اتقاد به تقدیر به انسان استغناء و عزت نفس می بخشد. ( من زمسجد به خرابات نه به خود افتادم/ اینم از عهد ازل حاصل فرجام افتاد) او به انسان معاصر می آموزد که باید تلاش کند و برای زندگی اش برنامه ریزی کند اما با توجه به عنایت الهی او انسان را از غرور و تکبر و کفر دور می سازد و به توکل بر خدا فرامی خواند ( تکیه بر تقوا و دانش در حیققت کافریست/ راهرو گر صد هنر دارد توکل بایدش) مشکل اصلی جوانان امروز نداشتن تلاش و هدر دادن وقت است اما حافظ با توجه به عنایت الهی انسانها را به تلاش و کوشش دعوت می کند و دو اصل را به آنها یادآور می شود یکی غنیمت شمردن وقت و دیگری همت بلند داشتن او به کرات به انسان توصیه می کند قدر وقت را بدانید همان چیزی که در جامعۀ امروز با وجود فضای مجازی و تکنولوژی جوانان ما راحت از کنارش می گذرند. ( کام خود آخر عمر از می و معشوق بگیر/ حیف اوقات که یکسر به بطالت برود)

متاسفانه انسان امروز آنقدر روز گار را بر خود سخت ساخته که از عهدۀ کارها و زندگی برنمی آید حافظ در پیامی به آنها میگوید خاصیت جهان اینست که بر مردمان سخت گیر سخت میگیرد. ( گفت آسان گیر برخود کز روی طبع / سخت میگیرد جهان بر مردمان سخت کوش)

خلاصه آنکه شاعر شیرین سخن ما راه حل درست زندگی کردن را تنها در عقل و منطق و دانش میداند او معتقد است پیدا کردن راه درست در زندگی چه در سختی ها و چه در خوشی ها مستلزم داشتن معرفت و علم است و خود از جهل و نادانی گریزان است. ( گوهر معرفت آموز که با خود ببری/ که نصیب دگران است نصاب زرو سیم )

همان طور که ملاحظه کردید شعر حافظ شعر زندگی است و چون جویباری است که می توان در آن آلودگی های زندگی مدرن را از خود دور ساخت و به آرامش و خوشی اندیشید حافظ بیشتر اندرز هایش مثبت است و هرگز کسی را نهی نمی کند و هشدار نمی دهد و با پیام های خود مثبت اندیشی و مثبت نگری را به انسان امروز می آموزد.